Ronald Ross: British medical doctor who received the Nobel Laureate in Medicine

Ronald Ross: British medical doctor who received the Nobel Laureate in Medicine 

डॉ.रोनाल्ड रॉस: भारतीय वंशाचे ब्रिटिश वैद्य आणि नोबेल पारितोषिक विजेते 

(1902 मध्ये औषध आणि मलेरिया परजीवी प्लाझमोडियमच्या जीवन चक्राचा शोध )

जन्मदिन: 13 मे 

सृतीदिन 16 सप्टेंबर 

बालपण आणि शिक्षण :

भारतीय वंशाचे ब्रिटिश वैद्य आणि नोबेल पारितोषिक विजेते डॉ. रोनाल्ड रॉस यांचा जन्म 13 मे 1857  रोजी भारतात उत्तराखंडातील अल्मोरा येथे झाला.

 त्यांच्या वडिलांचे नाव सर कॅम्पबेल क्लेय ग्रॅन्ट रॉस  व आईचे नाव मॅटिल्डा शार्लोट एल्डरटन असे होते. 

वयाच्या आठव्या वर्षी रोनाल्ड यांना इंग्लंडला त्यांच्या काका काकूंकडे इंग्लंडच्या आयल ऑफ विट येथे पाठवण्यात आले, जिथे त्याने प्राथमिक शिक्षण घेतले. 

त्यानंतर, त्यांचे माध्यमिक शिक्षण इंग्लंडमधील साउथॅम्प्टन जवळील स्प्रिंगहिल नावाच्या बोर्डिंग स्कूलमध्ये झाले.
            
शालेय शिक्षण घेतल्यानंतर, वडिलांच्या म्हणण्यानुसार त्यांनी लंडनमधील सेंट बार्थोलोम्यू मेडिकल हॉस्पिटल व कॉलेज (St Bartholomew’s Hospital Medical College) येथे प्रवेश घेतला.

X X

शिक्षण घेतल्यानंतर ते 1880 च्या सुमारास भारतात परतले. आपल्या जन्मभूमी आणि भारतावरील प्रेमामुळे त्यांनी भारतीय वैद्यकीय सेवा परीक्षेची तयारी सुरू केली.

पहिल्या अपयशानंतर, पुढील वर्षी (1881) भारतातील 24 यशस्वी विद्यार्थ्यांपैकी 17वा यशस्वी विद्यार्थी म्हणून उत्तीर्ण झाला. 

आर्मी मेडिकल स्कूलमध्ये चार महिन्यांचे प्रशिक्षण घेतल्यानंतर त्यांनी भारतीय वैद्यकीय सेवेत प्रवेश घेतला.

पुढील वर्षी  इंग्लंड मधील रॉयल कॉलेज ऑफ सर्जन्स येथील परीक्षा ते उत्तीर्ण झाले. नंतर ते शिप सर्जन म्हणून अटलांटिक महासागरात फिरणाऱ्या जहाजावर रुजू झाले. 

त्याच वेळी सोसायटी ऑफ अँपोथीकॅरीस (Society of Apothecaries) चे लायसन्स त्यांना मिळाले आणि रोनाल्ड भारतात वैद्यकीय सेवेत रुजू झाले.

1888-89  या काळात त्यांनी रॉयल कॉलेज ऑफ फिजिशिअन्स आणि रॉयल कॉलेज ऑफ सर्जन्स येथून पब्लिक हेल्थ या विषयातील पदविकेसाठी जीवाणूशास्त्र हा अभ्यासक्रम निवडला.

 प्रोफेसर ई-क्लेन यांच्या अंतर्गत बॅक्टेरियोलॉजीचा सखोल अभ्यास केला.

X X

मलेरियावरील संशोधन:

1889 मध्ये भारतात परतल्यावर त्यांनी सेवेच्या काळात मलेरियावर सिद्धांत आणि संशोधन केले.

पुढे 1894 साली त्यांनी डासांमुळे मलेरियाचा प्रसार कसा होतो याबाबत संशोधन सुरु केले, तेंव्हा ते महानंद गावातील प्रेसिडेंसी जनरल हॉस्पिटल येथे कार्यरत होते.

वेळोवेळी ते खेड्यांमध्ये जाऊन डास गोळा करून आणत असत, याकामी किशोरी मोहन बंडोपाध्याय या भारतीय शास्त्रज्ञाची त्यांना मदत झाली.

1883 मध्ये रॉस यांना बँगलोर येथील सैन्याचा प्रभारी सर्जन म्हणून नेमण्यात आले. तेथे त्यांना जाणीव झाली की डासांचे नियमन कसे करता येईल व मलेरियाचा प्रसार कसा रोखता येईल यावर संशोधन करायला हवे.

रॉस यांना उटी जवळील सिगुरघाट येथे जाण्यास सांगण्यात आले. तेथे गेल्यानंतर तीन दिवसांनी त्यांना मलेरिया झाला आणि त्यांनी बारकाईने भिंतीवरील एका विचित्र दिसणाऱ्या डासाचे निरीक्षण केले. या प्रकारच्या डासाला त्यांनी ठिपकेदार पंख असलेला डास असे म्हटले.

1892 साली चार्ल्स लाव्हेरन यांनी डासाच्या शरीरात अर्धचंद्राकृती परजीवी पेशी असल्याचे सूक्ष्मदर्शकाखाली बघितले होते.

1894 साली पॅट्रिक मॅन्सन यांनी असे गृहीतक मांडले होते की डास चावल्यामुळे फायलेरीयाच्या जंतूप्रमाणेच मलेरियाच्या जंतूंचा मानवी शरीरात शिरकाव होतो. हे दोन शास्त्रज्ञ रॉस यांचे प्रेरणास्थान होते.

1897 मध्ये, एक इटालियन चिकित्सक आणि प्राणीशास्त्रज्ञ जियोव्हानी बॅटिस्टा ग्रासी यांनी त्यांच्या सहकाऱ्यांसह एनोफेलिन डासांमध्ये मलेरियाच्या परजीवींच्या विकासाच्या टप्प्यांची स्थापना केली होतीआणि त्यांनी पुढच्या वर्षी P. फाल्सीपेरम, P. vivax आणि P. malariae च्या पूर्ण जीवनचक्रांचे वर्णन केले.

ऑगस्ट 1897 मध्ये रॉस सिकंदराबाद येथे बेगमपेठ रुग्णालयात कार्यरत होते. तेथे त्यांनी ठिपकेदार पंख असलेले डास एका बरणीत पकडून आणले आणि हुसेन खान या मलेरिया झालेल्या रुग्णाचे रक्त त्या डासांना शोषू दिले. 

त्यातील एका डासाच्या शरीर विच्छेदनात 24 तासानंतर काहीच आढळून आले नाही. परंतु पुढे तीन दिवसांनी डासाच्या पोटात 12 मायक्रोन व्यासाच्या गोलाकार पेशी स्पष्ट दिसू लागल्या. या प्रत्येक पेशीत काळ्या रंगाचा रंगद्रव दिसत होता. 

X X

विशेष म्हणजे या तीन दिवसात दरदिवशी केलेल्या निरीक्षणात डासाच्या पोटातील पेशींचा आकार मोठा होत होता.

4 सप्टेंबर 1897 रोजी त्यांनी आपली निरीक्षणे संशोधन पत्रिकेत नोंदवली. पुढे त्यांची बदली कोलकत्ता येथे झाली. 

येथे त्यांना असे आढळून आले की, करड्या रंगाच्या डासांनी चावल्यामुळे कावळा, कबुतर, चिमणी अशा पक्ष्यांना रक्तातून मलेरिया होतो. 

तर तपकिरी रंगाच्या ठिपकेदार पंख असलेल्या डासामुळे माणसात मलेरिया होतो, मात्र पक्ष्यांना होत नाही.

जुलै 1898 मध्ये त्यांनी डासाच्या मानेच्या भागाचे सूक्ष्मदर्शकाखाली निरीक्षण केले. त्यांना तेथे धाग्यासारखे अनेक परजीवी दिसले. याचेच पुढे स्पोरोझोईटस (Sporozoites) असे नामकरण केले गेले. 

डासाच्या मानेच्या वरच्या भागात एका लाळेच्या ग्रंथीत ते सामावलेले होते. त्यावरून रॉस यांनी असा सिद्धांत मांडला की मलेरियाचे परजीवी जंतू हे डासाने पक्ष्याला चावा घेतल्यावर सोंडेतून लाळेवाटे त्या पक्ष्याच्या रक्तात प्रवेश करतात आणि मलेरियाच्या परजीवी जंतूचे दुहेरी जीवनचक्र (अर्धे डासाच्या रक्तात आणि अर्धे पक्षी/मानवी रक्तात) पूर्ण होते. याबद्दल त्यांनी सर्वप्रथम विषद केले.

रॉस यांनी एक नियंत्रित प्रयोगही केला. काही सुदृढ चिमण्या मच्छरदाणीच्या जाळीत ठेवल्या. त्यांना डास न चावल्याने त्यांना मलेरियाची लागण झाली नाही.

अशा रितीने डास हा परजीवींचा वाहक असून त्याच्या चाव्यामुळे लाळेवाटे पक्षी/मानवी रक्तात गेलेल्या जंतूंमुळे मलेरिया होतो हे त्यांनी सिद्ध केले.

रॉस यांच्या प्रयोगाला तत्कालीन भारतीय वैद्यक सेवा विभागाने मान्यता न दिल्याने त्यांनी भारत देश सोडला. परंतु विशेष असे की त्यांनी सांगितलेल्या मच्छरदाणीच्या वापरामुळे जगभर विशेषतः युद्धकाळात मलेरिया बराच आटोक्यात आला.

1898 पर्यंत रॉस भारतात राहिले, पुढे इंग्लंडला जाऊन लिव्हरपूल स्कूल ऑफ ट्रॉपिकल मेडिसिन येथे रुजू झाले. तिथे त्यांनी अधिव्याख्याता म्हणून काम पाहिले.

रॉस यांना मलेरियावरील संशोधनासाठी 1902 सालचे शरीरशास्त्र व वैद्यक या विभागातले नोबेल पारितोषिक प्रदान करण्यात आले. नोबेल पारितोषिक मिळविणारे ते पहिले ब्रिटिश नागरिक होते.

मलेरियाला कारणीभूत असणाऱ्या परजीवींचे डासांच्या  पोटामधील अस्तित्व तसेच डासांद्वारे त्या परजीवींचा होणारा प्रसार या शोधामुळे मलेरियावरील उपचार शोधण्यासाठीचा पाया त्यांनी रचला.

X X

प्रमुख विषयांव्यतिरिक्त इतर पैलू:

डॉ. रॉस त्यांच्या मुख्य विषयांव्यतिरिक्त आणि कर्तव्यांव्यतिरिक्त, डॉ. रॉस इतर अनेक पैलूंमध्ये देखील एक प्रतिभाशाली होते. 

निसर्ग, संगीत, कला, साहित्य, कविता, गणित यावरही त्यांना लहानपणापासूनच प्रेम होते. 

वयाच्या सोळाव्या वर्षी त्यांनी ऑक्सफर्ड आणि केंब्रिजच्या स्थानिक परीक्षांमध्येही चित्र काढण्यात प्रथम क्रमांक पटकावला. ते निष्ठेने संगीत रचायचे, कविता आणि नाटके लिहायचे आणि वेळोवेळी चर्चासत्रांमध्ये भाग घेत. त्यांनी काही कादंबऱ्या आणि कविताही लिहिल्या.

X X

ग्रंथ संपदा /संशोधन लेख:

1. Report on Cholera, General Sanitation, and the Sanitary Department and Regulations, in the C. & M. Station of Bangalore (1896)
2. Report on the Cultivation of Proteosoma Labbé, in Grey Mosquitoes (1898). Digitised version available from National Library of Scotland.
3. Report on the Nature of Kala-azar (1899). Digitised version available from National Library of Scotland.
4. Malarial Fever: Its Cause, Prevention and Treatment; Containing Full Details for the Use of Travellers, Sportsmen, Soldiers, and Residents in Malarious Places (1902)
5. First Progress Report of the Campaign Against Mosquitoes in Sierra Leone (with Charles Wilberforce Daniels) (1902)
6. Notes on the Parasites of Mosquitoes Found in India Between 1895 and 1899
7. Hygiene for Indian Scholars
Note on the Bodies Recently Described by Leishman and Donovan (1903)
7. Further Notes on Leishman's Bodies (1903)
Report on Malaria at Ismailia and Suez (1903)
8. Leishmania Donovani Found in Kala-azar (1904)
9. Researches on Malaria (1905)
10. Note on a Flagellate Parasite Found in Culex Fatigans (1906)
11. Malaria in Greece (1909)
12. Missionaries and the Campaign Against Malaria (1910)
13. A Case of Sleeping Sickness Studied by Precise Enumerative Methods: Regular Periodical Increase of the Parasites Disclosed (with David Thomson) (1910)
14. Discussion on the Treatment of Malaria (1918)
15. Mosquitoes and Malaria in Britain (1918)
Suggestions for the Care of Malaria Patients (1919)
16. Observations on malaria (1919)
17. Memoirs, with a Full Account of the Great 18. Malaria Problem and Its Solution (1923)
19. Malaria-control in Ceylon Plantations (1926)
20. Solid Space-algebra: The Systems of Hamilton and Grassmann Combined (1929)
21. A Summary of Facts Regarding Malaria Suitable for Public Instruction (with Malcolm Watson) (1930)
22. Memories of Sir Patrick Manson (1930)
23. The solution of equations by iteration (with William Stott) (1930)
24. A Priori Pathometry (with Hilda Phoebe Hudson) (1931)
25. Mosquito Brigades and How to Organise Them.

X X

सन्मान व पुरस्कार:

1.मलेरिया परजीवी प्लाझमोडियमच्या जीवन चक्राच्या शोधासाठी 1902 मध्ये वैद्यकीय क्षेत्रातील जागतिक नोबेल पारितोषिक .

2.1901 मध्ये रॉस यांची फेलो ऑफ रॉयल कॉलेज ऑफ सर्जन्स ऑफ इंग्लंड तसेच फेलो ऑफ रॉयल सोसायटी म्हणून निवड झाली.

3.1902 मध्ये त्यांच्या शैक्षणिक आणि वैज्ञानिक योगदानामुळे त्यांना प्रोफेसर आणि ट्रॉपिकल मेडिसिन ऑफ द लिव्हरपूल स्कूलचे प्रमुखपदी नेमण्यात आले. 1992 पर्यंत ते या पदावर होते.

4.1991 ते 1993 मध्ये ते रॉयल सोसायटीचे उपाध्यक्ष  झाले.

5.1911 मध्ये त्यांना सर या किताबाने गौरविण्यात आले.

6.1912 साली त्यांना किंग्स कॉलेज हॉस्पिटल, लंडन येथे फिजिशियन फॉर ट्रॉपिकल मेडिसिन म्हणून नियुक्त करण्यात आले. याच काळात त्यांनी लिव्हरपूल येथील चेअर ऑफ ट्रॉपिकल सॅनिटेशन हे पदही भूषविले.

7.1923 मध्ये त्यांना अल्बर्ट मेडल आणि मॅन्शन मेडल देखील देण्यात आले.

X X

निधन:

अस्थमा व दीर्घकाळ चाललेले आजारपण यामुळे 16 सप्टेंबर 1932 रोजी डॉ. रोनाल्ड रॉस यांनी येथे अखेरचा श्वास घेऊन जगाला जीवनरक्षक औषध देऊन कायमचे निघून गेले.त्यांचे निधन झाले.

X X

स्मरणार्थ संस्थेची स्थापना:

1926 मध्ये, त्यांच्या योगदान आणि उपलब्धींच्या स्मरणार्थ, रॉस इन्स्टिट्यूट आणि हॉस्पिटलची स्थापना करण्यात आली, ज्याची स्थापना उष्णकटिबंधीय रोगांच्या निदानासाठी हॉस्पिटल आणि संस्था .

कॅव्हेंडिश स्क्वेअर

लंडन येथे रोनाल्ड रॉसच्या स्मरणार्थ

View, comments and Share..

X X