Characteristics of negative freedom नकारात्मक स्वातंत्र्याची वैशिष्ट्ये

Characteristics of negative freedom

नकारात्मक स्वातंत्र्याची वैशिष्ट्ये

 नकारात्मक स्वातंत्र्याची महत्त्वाची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत.

1. नकारात्मक स्वातंत्र्याची संकल्पना व्यक्तीच्या स्वायत्ततेवर आधारलेली आहे. व्यक्तीला आपल्या हिताची व्यवस्थित जाणीव असते आणि या हिताच्या पूर्ततेसाठी व्यक्तीला स्वातंत्र्याची आवश्यकता आहे.

2. स्वातंत्र्य म्हणजे निर्बंधांचा अभाव असे नकारात्मक स्वातंत्र्याचा पुरस्कार करणारे मानतात.

3. राजकीय क्षेत्रात नकारात्मक स्वतंत्र राज्याच्या निरंकुश सत्तेवर निर्बंधाची आणि राज्याच्या हस्तक्षेपापासून व्यक्तिस्वातंत्र्याच्या संरक्षणाची अपेक्षा करते.

X X

4. आर्थिक क्षेत्रात नकारात्मक स्वातंत्र्य राज्याच्या हस्तक्षेपापासून मुक्त असलेल्या आर्थिक व्यवहाराची अपेक्षा करते. यालाच उदारमतवादी ( laissez-faire) म्हणून संबोधतात. या तत्वावर आधारित भांडवलशाही अर्थव्यवस्था नकारात्मक स्वातंत्र्यात अपेक्षित आहे.

5. व्यक्तीचे मूलभूत स्वातंत्र्य काढून घेण्याचा अधिकार राज्याला नाही. राज्य केवळ कायद्याच्या आधारे स्वातंत्र्याला नियंत्रित करण्याचा प्रयत्न करू शकते.

6. नकरात्मक स्वातंत्र्याची संकल्पना ही समानता आणि न्यायाच्या मूल्यांच्या विरोधात जाणारी आहे.

X X

विसाव्या शतकातील नकारात्मक स्वातंत्र्याची संकल्पना :

विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात नकारात्मक स्वातंत्र्याची संकल्पना पुनरुज्जीवित करण्यात इसाय बर्लिनचे योगदान महत्त्वाचे आहे.

 बर्लिनच्या स्वातंत्र्य संबंधीच्या विचारांनी आणि लिखाणानी विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात उदार व्यक्तिवादी परंपरेने (Liberal Individualist Tradition) आपली पकड घट्ट करण्यास प्रारंभ केला.

 स्वातंत्र्य संबंधी इसाय बर्लिन यांच्या विचारांचा सार खालील प्रमाणे आहे. 

1. राज्य व्यक्तीला नकारात्मक स्वातंत्र्याची हमी देऊ शकते. सकारात्मक स्वतंत्र राज्याच्या अधिकारक्षेत्रात येत नाही.

2. नकारात्मक स्वातंत्र्य म्हणजे व्यक्तीला आपल्या इच्छेप्रमाणे वागण्या पासून परावृत्त न करणे होय.

3. सकारात्मक स्वातंत्र्य म्हणजे व्यक्ती स्वतः स्वतःचा धनी ( Individual as his own Master) आहे.

4. नकारात्मक आणि सकारात्मक या दोन्ही प्रकारातून स्वातंत्र्य म्हणजे निर्बंधांचा अभाव हाच अर्थ अभिव्यक्त होतो.

X X

5. राजकीय स्वातंत्र्य हा नकारात्मक स्वातंत्र्याचा भाग आहे.

6. आपल्या प्रत्येक कृतीसाठी व्यक्ती स्वतः जबाबदार असल्यामुळे राज्याने व्यक्तीला विचारांचे आणि कृतीचे स्वातंत्र्य द्यायला हवे.

प्राधिकारवादी राज्यापासून (Authoritation Idealist State) व्यक्तिस्वातंत्र्याचे रक्षण करणे हा इसाय बर्लिन यांच्या लिखाणाचा उद्देश होता.

Comment and share