Samrat Ashok and its liability सम्राट अशोकाची योग्यता (इ.स.पू. २७२ ते इ. स. पू. २३६)

 सम्राट अशोकाची योग्यता 

Samrat Ashok and its liability

 (इ.स.पू. 272 ते इ. स. पू. 236) 

भारतात होऊन गेलेल्या सर्व सम्राटांमध्ये अशोकाचे व्यक्तिमत्त्व अनेक अर्थानी भिन्न होते. 

पंडित नेहरूंनी 'भारताचा शोध' या ग्रंथात म्हटले आहे की, 

'अशोकाचे शिलालेख, स्तंभलेख माझ्याशी सुंदर भाषेत बोलतात व अशा विभूतींची माहिती देतात की, जी विभूती सम्राट असूनसुद्धा सम्राट किंवा राजापेक्षा श्रेष्ठ होती.' 

व्ही. ए. स्मिथ यांनी Early History of India' या ग्रंथात म्हटले आहे की, 

“अशोक हा एकाच वेळी भिक्षूही होता व राजाही होता."

1) एक आदर्श राजा: 

अशोक हा एक आदर्श राजा होता. लोककल्याणाकडे त्याने लक्ष दिले. 

लोककल्याणकारी शासन देण्याचा त्याने केलेला प्रयत्न त्याचा लौकिक वाढवणारा होता. 

प्रजेचा सेवक म्हणून सर्व राजसत्ताच जनतेच्या कल्याणासाठी त्याने राबवली.

X X

2) कृतिशील सम्राट :

अशोकाने प्रजेसाठी जे नियम केले त्याची त्याने स्वतःच्या जीवनात अंमलबजावणी केली. 

मांसाहार बंद केला. शिकार करण्यावर बंदी घातली. प्रजेसाठी केलेले कायदे स्वतःवरही बंधनकारक आहेत असे समजणारा अशोक हा भारतीय इतिहासातील एक असामान्य सम्राट आहे. तो अत्यंत चारित्र्यवान होता.

3) विजेता: 

अशोक एक विजेताही होता. कलिंगचा प्रदेश मौर्याच्या अधिपत्याखाली आल्यानंतर मौर्य साम्राज्याला एक प्रकारचे पूर्णत्व प्राप्त होणार होते. म्हणून त्याने कलिंग देश जिंकण्यासाठी युद्धमोहीम घेऊन विजय मिळवला होता.

 सैनिको गुण किंवा योद्धा या नात्यानेही त्याच्या व्यक्तिमत्त्वात कोणतीही उणीव नव्हती. 

तक्षशिलेचे बंड त्याने यशस्वीपणे मोडून काढले होते. कलिंगचा विजयही तो योद्धा होता है सिद्ध करतो.

4) विद्या व कलेचा आश्रयदाता: 

अशोकाचे शिलालेख, स्तंभलेख व स्तूप हे अशोकाच्या कलेबाबतच्या प्रेमाची साक्ष देतात. 

विद्वानांचा-बौद्ध आचार्यांचाही तो आश्रयदाता होता.

X X

5) श्रेष्ठ धर्मप्रचारक:

 बौद्ध धर्माचा स्वीकार केल्यानंतर अशोकाने बौद्ध धर्माच्या प्रचारासाठी सर्व शासन यंत्रणाच राबवली. 

बौद्ध धर्मप्रसारासाठी त्याने जी पावले उचलली ती पाहता तो एक श्रेष्ठ धर्मप्रचारकच होता असे दिसते.

6) परधर्मसहिष्णू सम्राट: 

आपल्या धर्ममताचा दुराग्रह धरून त्यासाठी धर्मछळ करणारे राजे भारताच्या व जगाच्या इतिहासात अनेक झाले; पण अशोकाचा त्याला अपवाद आहे. 

अशोकाने सर्व धर्मीयांची तत्त्वे समजून घेतली व त्या धर्मतत्त्वांबद्दल आदर बाळगला.

7) मानवजातीचा मार्गदर्शक : 

अशोक हा फक्त भारतवासीयांचाच नव्हे तर संपूर्ण मानवजातीचा मार्गदर्शक आहे. त्याने मानवतावादाचा पुरस्कार केला होता. 

सर्व सुखे असूनही 'साधी राहणी व उच्च विचारसरणी' हे सूत्र त्याचे जीवनसूत्र होते. 

धार्मिक सहिष्णुता, दया, दान, शूचिता, नैतिकता, आईवडील व गुरुजनांबद्दलचा आदर वगैरे तत्त्वे त्याने सांगून त्यांचा आग्रह धरला. त्यासंदर्भात तो मानवजातीचाच मार्गदर्शक ठरतोः 

भारतीय व परदेशी इतिहासकारांनी अशोकाचे मूल्यमापन करणारे अभिप्राय व्यक्तके ले आहेत. 

X X

प्रा. व्ही. ए. स्मिथ यांच्या मते, 

“अशोक हा उत्तम प्रशासक नसता तर आज 2000 वर्षांनंतरही त्याचे नाव लोकांच्या स्मरणात राहिले नसते.” 

डॉ. एस. एन. सेन यांच्या मते, 

"अशोक हा चंद्रगुप्तासारखा पराक्रमी, समुद्रगुप्तासारखा अष्टपैलू व अकबराप्रमाणे धर्मनिष्ठ होता.”

एच. जी. वेल्स यांनी त्यांच्या Outlines of History मध्ये म्हटले आहे की, 

"Ashoka was the gratest of the kings and that not because of the physical extent of his empire extensive as it was, but because of his character as a man, the ideas for which he stood and the principles by which he governed. As a king he ruled over the greatest empire known to Indian History."

डॉ. आर. सी. मुजुमदार म्हणतात, 

"Asoka is one of the most remarkable personalities in the History of India. It is not every age it is not every nation. That can produce a king of this type Asoka still remains without parallel in the history of world."

Comment and share