The Struggle for Freedom and Types - Part 1 स्वातंत्र्याचे प्रकार भाग 1

The Struggle for Freedom and Types -Part 1

 स्वातंत्र्यासाठीचा संघर्ष व प्रकार -भाग 1

स्वातंत्र्यासाठीचा संघर्ष हा प्राचीन काळापासून चालत आला आहे. स्वातंत्र्यवाढीच्या संघर्ष यांनी इतिहासाची पाने भरली आहेत. अन्यायी निर्बंधाच्या विरुद्ध व्यक्ती आणि समाजाने सातत्याने संघर्ष केला आहे.

गेल्या काही शतकात घडून आलेल्या मोठ्या राज्यक्रांत्यांच्या मुळाशी स्वातंत्र्यासाठीचा संघर्ष आहे.

 विसाव्या शतकातील महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखालील भारतीय स्वातंत्र्य चळवळ, दक्षिण आफ्रिकेतील नेल्सन मंडेला यांच्या नेतृत्वाखाली वंशविरुद्धची चळवळ, म्यानमारमधील ॲन सॉन सू कीची लोकशाहीसाठीची चळवळ हे स्वातंत्र्यासाठीचे संघर्ष होत. 

नेल्सन मंडेला यांनी त्यांच्या "लॉन्ग वॉक टू फ्रिडम" या आत्मचरित्रातून त्यांनी  केलेल्या चळवळीच्या संघर्षाचे वर्णन केले आहे. तसेच ॲन सॉन सू की यांच्या "फ्रीडम फ्रॉम फिअर" या आत्मचरित्रातून संघर्षाच्या चळवळीची कल्पना येते. 

X X

स्वातंत्र्याचे प्रकार: 

स्वातंत्र्याचे एकूण सात प्रकार उदारमतवादी विचारवंतांकडून सांगितले गेलेले आहेत.

1. नैसर्गिक स्वातंत्र्य: 

नैसर्गिक स्वातंत्र्याची संकल्पना सामाजिक कराराच्या सिद्धांताचा पुरस्कार करणाऱ्या रुसो, हॉब्ज, लॉक या विचारवंतांनी मांडली आहे.

नैसर्गिक स्वातंत्र्य म्हणजे राज्य आणि मानव निर्माण होण्यापूर्वी व्यक्तीला प्राप्त झालेले स्वातंत्र्य. ज्यावेळी मानव आदिम अवस्थेत होता त्यावेळी त्याला जे स्वातंत्र्य प्राप्त झाले ते नैसर्गिक स्वातंत्र्य म्हणून संबोधले जाते.

 ही संकल्पना मांडणाऱ्यांच्या मते मनुष्य स्वभावतः स्वातंत्र्य प्रिय प्राणी आहे.

 प्रसिद्ध विचारवंत जे.जे. रुसो यांनी या संदर्भात एक महत्त्वाचे वक्तव्य केले आहे. 

त्यांच्यामते, " मनुष्य स्वतंत्रपणे जन्माला आहे, परंतु तो सर्वत्र बंधनाचा आहे."

 नैसर्गिक स्वातंत्र्य नकारात्मक स्वातंत्र्याचा आधार बनले. नैसर्गिक स्वातंत्र्यही बंधनविरहित असते असे नकारात्मक स्वातंत्र्याचे पुरस्कर्ते मानतात. 

त्यांच्यामते, " राज्यातील कायद्याला व्यक्तीचे नैसर्गिक स्वातंत्र्य काढून घेता येत नाही."

 सकारात्मक स्वातंत्र्याची संकल्पना विकसित झाल्यानंतर नैसर्गिक स्वातंत्र्याची संकल्पना मागे पडली.

X X

2. व्यक्तिगत स्वातंत्र्य :

समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला आपल्या क्षमतांच्या विकासासाठी आपले हित साधण्यासाठी आणि आपल्या व्यक्तिमत्वाच्या विकासासाठी जे स्वातंत्र्य अपेक्षित असते ते म्हणजे व्यक्तिगत स्वातंत्र्य.

प्रत्येक व्यक्तीला आपल्या मर्जीनुसार जगण्याचे, जीवनाचा मार्ग निवडण्याचे आवडते. 

राज्याचा कायदा, सामाजिक नीतिमत्ता आणि व्यवस्था यांच्या चौकटीत राहून जर विशिष्ट स्वातंत्र्याच्या आधारे व्यक्ती आपला जीवनक्रम निवडत असेल तर ते व्यक्तिगत स्वातंत्र्य आहे .

व्यक्तिगत स्वातंत्र्यावर बंधने आणल्यास नागरिक असंतुष्ट होतात.

 जॉन स्टुअर्ट मिल ने आपल्या "ऑन लिबर्टी" या ग्रंथात व्यक्तिगत स्वातंत्र्याचा जोरदार पाठपुरवठा केला आहे. 

मिल च्या मते, " व्यक्तिगत स्वातंत्र्य म्हणजे असे स्वातंत्र्य की ज्या व्यक्ती इतरांच्या स्वातंत्र्य उपभोगण्याचा मार्गात अडथळा न आणता उपभोगत असते."

 व्यक्तिगत स्वातंत्र्याचा पाठपुरावा करताना मिलने स्वातंत्र्याची दोन प्रकरणात विभागणी केली.

 पहिला प्रकार म्हणजे स्वतः संबंधी आणि दुसरा प्रकार म्हणजे इतरांसंबंधी मिलच्या मते, स्वतः संबंधी स्वातंत्र्यात राज्याला हस्तक्षेप करण्याचा अधिकार नाही. व्यक्तीला आपले जीवन जगण्याचा आणि जीवनात प्रयोग करण्याचे पूर्ण स्वातंत्र्य आहे.

X X

 राज्य इतरांसंबंधीच्या स्वातंत्र्यात मात्र कायदा आणि व्यवस्था टिकविण्यासाठी हस्तक्षेप करू शकते.

3. राष्ट्रीय स्वातंत्र्य : 

4. घटनात्मक स्वातंत्र्य :

5. नागरी स्वातंत्र्य :

6. राजकीय स्वातंत्र्य : 

7. आर्थिक स्वातंत्र्य :

क्रमशः......,

Comment and share