Freedom: it's Types- Part 2 स्वातंत्र्याचे प्रकार: भाग 2

 

Freedom: it's Types- Part 2

स्वातंत्र्याचे प्रकार: भाग 2

क्रमशः...

स्वातंत्र्याचे एकूण सात प्रकार उदारमतवादी विचारवंतांकडून सांगितले गेलेले आहेत.

1. नैसर्गिक स्वातंत्र्य: 

2. व्यक्तिगत स्वातंत्र्य :

3. राष्ट्रीय स्वातंत्र्य : 

राष्ट्रीय स्वातंत्र्याचा संबंध संपूर्ण देशाच्या स्वातंत्र्याची आहे. स्वतंत्र आणि सार्वभौम राष्ट्राचा दर्जा मिळविणे हे प्रत्येक राष्ट्राचे स्वप्न असते.

 राष्ट्र -राज्याच्या संकल्पनेच्या विकासाबरोबरच राष्ट्रीय स्वातंत्र्याची संकल्पना प्रसिद्धीला आली.

 विसाव्या शतकात आशिया -आफ्रिका खंडातील अनेक वसाहतीमधून स्वातंत्र्यासाठी आंदोलने आणि चळवळी झाल्या.

 भारतातही अशा स्वरूपाची चळवळ दीर्घकाळ चालली 15 ऑगस्ट 1947 ला भारताला स्वातंत्र्य प्राप्त झाले.

 राष्ट्रीय स्वातंत्र्याचा अर्थ म्हणजे कोणत्याही बाह्य शक्तीच्या नियंत्रणापासून राष्ट्र मुक्त असणे.

 राष्ट्रीय स्वातंत्र्य टिकविण्यासाठी राष्ट्रातील प्रत्येक नागरिक आपल्या प्राणाची बाजी लावण्यास तयार असतो.

 स्वातंत्र्यासाठीच्या या संघर्षात हजारो स्वातंत्र्य सैनिकांना आपल्या प्राणांची आहुती द्यावी लागली. पारतंत्र्यातून मुक्ततेसाठीचा हा लढा होता.

X X

4. घटनात्मक स्वातंत्र्य :

ज्यावेळी राज्यघटनाद्वारे नागरिकांना स्वातंत्र्य बहाल केले जाते त्यावेळी त्या स्वातंत्र्याला घटनात्मक स्वातंत्र्य असे म्हणतात.

 आज बहुसंख्य राष्ट्रांमधून राज्यघटनेद्वारे नागरिकांना स्वातंत्र्य बहाल करण्यात आले आहे.

 भारतीय राज्यघटनेने देखील भारतीयांना स्वातंत्र्याचा अधिकार बहाल केलेला आहे.

 घटनात्मक स्वातंत्र्याचा आणखी एक अर्थ आहे आणि तो म्हणजे राज्यातील शासन हे जर लोकांनी निवडून दिलेले असेल आणि जर हे आपल्या प्रत्येक कृतीसाठी लोकांना उत्तरदायी असेल तर त्या राज्यातील लोकांना घटनात्मक स्वातंत्र्य आहे असे मानले जाते.

5. नागरी स्वातंत्र्य :

समाजात वावरताना, सामाजिक जीवन जगण्यासाठी नागरिकांना जे स्वातंत्र्य आवश्यक असते त्याला नागरी स्वातंत्र्य म्हणून संबोधतात.

 नागरी स्वातंत्र्यामध्ये व्यक्तीस्वातंत्र्य, विचार करण्याचे स्वातंत्र्य, अभिव्यक्तीचे स्वातंत्र्य, कायद्यापुढे समानता इत्यादी स्वातंत्र्याचा समावेश होतो.

 नागरी स्वातंत्र्यामुळे व्यक्तीचे शारीरिक आणि नैतिक दंडापासून संरक्षण होते आणि व्यक्तिला समृद्ध सामाजिक जीवन जगता येते.

X X

6. राजकीय स्वातंत्र्य : 

लोकशाही शासन व्यवस्थेच्या यशस्वीतेसाठी प्रत्येक नागरिकाला राजकीय स्वातंत्र्य असणे गरजेचे आहे.

 राजकीय स्वातंत्र्यामुळे लोकांचा राजकीय सहभाग वाढतो.

 राजकीय स्वातंत्र्य म्हणजे राज्याच्या कारभारात धोरण निर्मिती प्रक्रियेत सहभागी होण्याचे स्वातंत्र्य आणि हे स्वातंत्र्य नागरिकांना मतदानाच्या अधिकारातून, निवडणूक लढविण्याच्या अधिकारातून मिळते. 

मतदानाचा अधिकार हा सर्वात महत्त्वाचा राजकीय आहे. भारतामध्ये वयाची 18 वर्षे पूर्ण केलेल्या प्रत्येक नागरिकाला सार्वत्रिक प्रौढ मताधिकार पद्धतीअंतर्गत मतदानाचा अधिकार देण्यात आला आहे.

7. आर्थिक स्वातंत्र्य :

व्यक्तीला आपल्या आर्थिक विकासासाठी आर्थिक स्वातंत्र्य आवश्यक आहे. 

आर्थिक स्वातंत्र्यअभावी व्यक्तीची अवस्था एखाद्या गुलामाप्रमाणे असते.

 जीवनातील आर्थिक परिस्थितीबाबत निर्णय घेण्याचे स्वातंत्र्य व्यक्तीला असावे.

उदारमतवादाच्या सुरुवातीच्या पुरस्कर्त्यांनी आर्थिक स्वातंत्र्यावर भर दिला होता.

X X

स्वातंत्र्य आणि न्याय:

स्वातंत्र्य आणि न्यायाची संकल्पना परस्पर निगडित आहे. न्याय हा स्वातंत्र्याचा आधार आहे.

व्यक्तीची तर्कसंगत सदसद्विवेकबुद्धी व्यक्तीला स्वातंत्र्याचा वापर समाजहितासाठी कसा करायचा हे शिकवते. ही सदसद्विवेकबुद्धी म्हणजेच न्याय.

समानता हा न्याय आणि स्वातंत्र्याचा समान आधार आहे. न्यायाची संकल्पना समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला सामाजिक हितासाठी, योगदान करण्यासाठी सक्षम आणि पात्र समजते. परिणामी समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला स्वातंत्र्याचा अधिकार आणि फायदा मिळायला हवा.

अनियंत्रित स्वातंत्र्याची संकल्पना ही न्यायाच्या विरोधात जाणारी आहे. अनियंत्रित स्वातंत्र्य आणि न्यायाच्या संकल्पनेतील विसंवाद सोडविण्यात समतेची संकल्पना उपयुक्त आहे. समता स्वातंत्र्यावर नियंत्रण ठेवून समाजातील विषमता दूर करण्यात मदत करते. विषमतेचा अभाव ही न्यायाची अभिव्यक्ती आहे.

न्याय म्हणजे केवळ स्वातंत्र्य आणि समता साकारणे नाही तर अशा सामाजिक अटींचे निर्मूलन की ज्या व्यक्तीला स्वातंत्र्य आणि अधिकार उपभोगण्याच मार्गात अडथळे निर्माण करतात.

Comment and share